Waarom gratis werken niet altijd over geld gaat

In mijn vak – en dat van vele (creatieve) freelancers – is er eigenlijk maar één regel: werk nooit gratis. Een regel waar ik het ten zeerste mee eens ben.

Gratis werken is altijd een slecht idee. Mensen maken snel misbruik van je en je ruïneert het inkomen van je collega-creatieven die wel een degelijk uurloon vragen.

Best onaardig.

Op komen dagen voor een fles wijn, een boekenbon en, als je het héél erg lief vraagt, de reiskosten is niet meer van deze tijd. Voor de ‘exposure’ hoef je het ook niet te doen. Want hè, ‘de kans die je krijgt is toch zo leuk, staat goed op je cv en ze zullen altijd wel even je naam noemen als ze anderen horen die jouw diensten nodig hebben’.

Kleine spoiler: dat gebeurt nooit.

Bij de bakker

De beste vergelijking hierin vind ik nog wel die van de bakker, die een tijd geleden viral ging. Je staat in de rij, vraagt om een lekker witbrood met zo’n knapperig korstje en wat croissantjes. “Dat wordt dan €7,50”, zegt de bakker. “Nou”, zeg jij, “Als ik nou iedereen vertel hoe geweldig je bent. Daar doe je het wel voor, toch?”

Natuurlijk gaat de bakker dat niet accepteren. Net zo min als jij als freelancer zou moeten accepteren dat hetzelfde gebeurt. Jouw diensten zijn misschien niet om op te eten of zelfs tastbaar, maar wél van waarde. Daar kan ‘exposure’ of ‘een leuk netwerk’ niet tegenop.

Toch betekent geen geld vragen voor je diensten niet altijd dat je gratis werkt. Soms is het zelfs goed om iemand geen factuurtje te sturen. Daar moet je uiteraard geen gewoonte van maken, maar zo nu en dan is het echt oké. Dat je geen factuur stuurt, is niet per definitie gratis werken. Niet alles hoeft altijd om geld te draaien.

Anderen helpen

Er zijn situaties waarin je potentiële klant simpelweg geen geld heeft. Dat zijn niet de klanten die “ehm… Tja, we hebben niet echt budget” roepen en vervolgens wel andere dure diensten inhuren. Dat zijn namelijk mensen die voor een dubbeltje op de eerste rij willen zitten en dat zijn – geloof me – klanten waar je niet mee wil werken.

Ik heb het over eerlijke, hardwerkende mensen die op het moment dat ze je nodig hebben écht geen budget hebben. Omdat ze na een moeilijke periode weer opstarten. Of een enorme tegenvaller hebben gehad op zakelijk gebied. Of omdat ze nog niet genoeg verstand van zaken hebben, maar wel een briljant idee.

Dat zijn situaties waarin je prima kunt zeggen dat je dit keer geen factuur stuurt. Met nadruk op dit keer. Je hoeft niet direct gratis een website te bouwen, het ondernemersverhaal voor ze uit te diepen of een fotoshoot weg te geven.

Misschien kun je een barterdeal maken. Een aannemer die net voor zichzelf begint kan je misschien helpen met het fiksen van problemen in huis of je kantoor. Een coach (zo’n echte) kan je misschien wel op weg helpen met een vraagstuk. Het draait niet altijd om geld.

Contacten investeren

Het kan ook zijn dat je niet in iemand kunt investeren, maar diegene wel kunt koppelen aan waardevolle contacten. Zit er een make-up artist in je netwerk die een website nodig heeft en een websitebouwer die gaat trouwen? Koppel ze aan elkaar. Kleine moeite, groot resultaat.

En soms doe je ook iets voor niets. Omdat je gelooft dat iemand het waard is. Omdat het spreekwoord ‘wie goed doet, goed ontmoet’ echt ergens op slaat. Omdat je denkt dat iemand jou ooit kan en zal helpen, al is het pas over tien jaar.

Ik zie het een beetje als boodschappen doen voor iemand die dat zelf niet kan. Het is prima om voor je zieke buur even een tas boodschappen te halen. Natuurlijk kost dat tijd en energie, maar je betekent zoveel voor iemand, dat het ’t waard is. En een goede buur…

Alleen maar voor jezelf

Het klinkt misschien wat egoïstisch, maar gratis werken doe je soms ook voor jezelf. Soms brengt een klus die je niets financieels oplevert wel hele mooie kansen met zich mee. Mijn schrijfcarrière kwam niet alleen door te gaan bloggen van de grond. Door als 17-jarige columns te schrijven op platformen die nog geen geld genereerden, maar wel een groot bereik hadden, kreeg ik kansen die ik nooit had gekregen als ik geld had geëist.

Ook hierbij moet je op je gevoel afgaan. Is dit het waard? Kom je zo binnen bij een organisatie waar je al jaren wil werken? Draagt dit bij aan waar je in de toekomst naartoe wil? En belangrijk: draagt het bij aan je werkgeluk? Of kost dit alleen maar tijd en energie? Als het geen poen oplevert, haal je er dan wel plezier en prestige uit?

Nogmaals: maak er geen gewoonte van. Maar voor niets werken kan op z’n tijd interessant zijn. Die ene connectie opleveren. Een bijzondere ervaring. Een goed verhaal voor op LinkedIn. Zorg wel dat mensen geen misbruik van je maken. Hoe je dat weet? Je gevoel vertrouwen of gewoon een keer (of een paar keer) keihard nat gaan.

Plezier maken

De reden dat ik freelance schrijver ben, is omdat ik schrijven het allerleukste vindt om te doen. Het is fantastisch en het brengt me nog steeds enorm veel plezier. Dat kan een reden zijn om (nog) geen geld ergens mee te verdienen. Soms begin je aan een passieproject waarvan je niet weet of het wat wordt. Zoals hier bloggen, bijvoorbeeld.

Maar ook mijn project met Lizzy den Haan, De Terrasverwarmers. Onwijs leuk om te doen, maar het kost ons nog relatief veel tijd en geld. En het betekende in het begin ook: onze diensten gratis weggeven als pilot. Nou ja, gratis, in ruil voor eten. Ook wat waard.

Het is heerlijk om nieuwe dingen te proberen. Uit te zoeken of het bij je past. Om iets te doen waar je blij van wordt, in plaats van rijk. Niets mis mee. Maar het is wel gratis werken.

Normaal tarief

Belangrijk om te onthouden als je af en toe ‘voor gratis’ werkt: geef geen korting aan bedrijven waarvan je het gevoel hebt dat ze prima je normale tarief kunnen betalen. Naast dat het doorgaans enorm veeleisende klanten zijn die je meer tijd en energie kosten dan nodig, moet je ook compenseren. De uren die je niet kunt factureren, moet je wel doorberekenen in je tarief. Te vaak iets voor niets of minder doen, is uiteindelijk alleen maar ellendig voor jezelf.

Gratis werken is niet altijd slecht, maar wel iets om goed over na te denken. Over de consequenties voor jou, je klant en je sector. Vertrouw jezelf, ga af en toe op je plaat en kom erachter dat je eigenlijk vanaf het begin af aan al wist: dit is het niet. Een goede les in het ondernemen is ook wat waard. Je kunt er je huur of hypotheek misschien niet mee betalen, maar het maakt je wel een betere zelfstandige.

Genoten van wat je net hebt gelezen en wil je meer waardering geven dan een gezellige like? Je kunt een donatie achterlaten via PayPal of Ko-Fi.

Rather read my blogs in English? You can also find me on Medium!